بررسی علمی پرونده انتقال پایتخت، ۵
توسعه سامانه های هوشمند هشدار پیش هنگام سونامی و وضع قوانین سختگیرانه ساخت وساز از پیش نیازهای انتقال پایتخت به مکران
کنکوری: در صورتیکه از طرف دولت اعلام گردید منطقه مکران می تواند انتخاب احتمالی برای انتقال پایتخت باشد، ولی پژوهشگران این حوزه معتقدند باتوجه به لرزه خیزی این منطقه نیاز است که در گام نخست بر توسعه سامانه های هوشمند هشدار پیش هنگام سونامی، وضع قوانین ساختمانی سخت گیرانه و اجرای برنامه های آمادگی جامعه برای مدیریت سوانح متمرکز شویم.
به گزارش کنکوری به نقل از ایسنا، منطقه مکران حدود ۶۰۰ کیلومتر از نوار ساحلی جنوب شرقی ایران است که در غرب به تنگه هرمز (گسل راستا لغز راستگرد میناب) و در شرق به نزدیکی شهر کراچی (گسل های راستا لغز چپگرد چمن و اورناچ نال Ornach Nal) محدود شده است. در امتداد مکران شاهد فروراندگی قسمت اقیانوسی صفحه عربی به زیر صفحه اوراسیا هستیم. یکی از اثرات این فروراندگی ایجاد آتشفشان های تفتان و بزمان در ایران و سلطان در پاکستان است و همین طور کوه های مکران یکی دیگر از علائم اثر فرو راندگی در منطقه است.
شواهد تاریخی نشان داده است زلزله های مختلف و شدیدی در مکران روی داده، ولی تنها زلزله شدیدی که بصورت دستگاهی ثبت شده و سونامی نیز ایجاد کرده، زلزله سال ۱۹۴۵ است که سونامی به ارتفاع ۱۲ متر ایجاد کرد که بگفته گروهی از محققان حدود ۴ هزار نفر کشته شدند.
گسل مکران فقط حدود ۱۰۰ کیلومتر از سواحل جنوبی ایران فاصله دارد و چنانچه فعال شود، پیش بینی می شود امواج ناشی از فعالیت آن در مدت زمان ۲۰ تا ۳۰ دقیقه به سواحل ایران و پاکستان برسد. بدین جهت به اعتقاد پژوهشگران زلزله شناس کشور باتوجه به نزدیکی این پهنه تاریخی به منطقه عملیاتی پارس جنوبی و عسلویه، اهمیت برآوردهای مربوط به خطر سونامی در استان بوشهر به طور دقیقتر و در خلیج فارس بطور کلی لازم است.
در ایام اخیر در امتداد سیاست انتقال پایتخت از تهران، صحبت از انتقال احتمالی به سواحل مکران شده است و پژوهشگران این حوزه معتقدند که برای این اقدام نیاز به توسعه فناوری های هشدار سونامی و زلزله در این منطقه داریم.
بگفته استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، برای انتخاب مکران به عنوان پایتخت جدید کشور در کنار درس آموزی از توسعه مناطق ساحلی در کشورهای لرزه خیزی چون شیلی و ژاپن باید به افزایش انعطاف پذیری در مقابل سوانح طبیعی مانند زلزله و سونامی بوسیله قوانین ساختمانی سخت گیرانه، راهکارهای مهندسی پیشرفته، برنامه های آمادگی جامعه، چارچوب های جامع مدیریت سوانح و کوشش های پژوهشی مداوم تمرکز نماییم.
بررسی مناسب بودن سواحل مکران برای راه اندازی پایتخت جدید در ایران
دکتر مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در گفت و گو با ایسنا، ضمن اشاره به ملاحظات جغرافیایی و راهبردی منطقه مکران، اظهار داشت: سواحل مکران که در امتداد خلیج عمان در جنوب شرقی ایران قرار دارد، دارای چندین مزیت جغرافیایی است که می تواند آنرا برای پایتختی جدید مناسب کند که از آن جمله می توان به نزدیکی آن به دریاهای آزاد اشاره نمود که مزایای راهبردی را برای تجارت و حمل و نقل فراهم می آورد، ضمن آنکه دسترسی ساده تر به مسیرهای کشتیرانی بین المللی را در مقایسه با تهران که در داخل کشور قرار دارد، ارائه می دهد.
وی ادامه داد: این موقعیت ساحلی می تواند با تسهیل واردات مواد اولیه و صادرات کالاهای نهایی بطور مستقیم از بنادر جنوبی، توانمندی های اقتصادی ایران را افزایش دهد.
وی ضمن اشاره به موقعیت تهران، اظهار داشت: تهران با چالش های محیط زیستی قابل توجهی همچون "آلودگی شدید هوا"، "کمبود آب" و "خطرات در رابطه با زلزله و فرونشست زمین" روبروست و در مقابل، منطقه مکران دارای پویایی های محیطی متفاوتی است که ممکنست برای توسعه شهری مطلوب تر باشد.
زارع اشاره کرد: با این وجود، درنظر گرفتن سوانح طبیعی بالقوه مانند زلزله های محتمل ساحلی مکران مانند زلزله ۱۹۴۵ ساحل مکران با بزرگای ۸.۱ و سونامی ناشی از آن یا فعالیتهای لرزه ای در رشته کوه های مکران در این منطقه نیز لازم است و در ساخت زیرساخت برای انتخاب پایتخت باید این خطرات را برای تضمین تاب آوری بلندمدت درنظر گرفته شود.
تغییر پایتخت به سواحل مکران
این استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، خاطرنشان کرد: دولت برای توسعه سواحل مکران به عنوان قسمتی از ابتکارات اقتصادی گسترده تر با هدف احیای مناطق توسعه نیافته ابراز تمایل کرده است که شامل تقویت امکانات و زیرساخت های بندری برای پشتیبانی از تجارت و مبارزه با مسائلی مانند قاچاق مواد مخدر است. ایجاد یک سرمایه جدید در ساحل مکران می تواند با جذب سرمایه گذاری و تقویت رشد اقتصادی در منطقه ای که در تاریخ معاصر ایران مورد غفلت قرار گرفته است، با این اهداف هماهنگ باشد.
زارع یکی از چالش های مهم در جابه جایی پایتخت را ایجاد زیرساخت های کافی همچون ساختمان های دولتی، شبکه های حمل و نقل، تاسیسات و مسکن و غیره دانست که بتواند جمعیتی مشابه جمعیت تهران (تقریباً ۱۶ میلیون نفر) را پشتیبانی کند و خاطرنشان کرد: اکنون چنین زیر ساختی در سواحل مکران موجود نیست و وضعیت فعلی زیرساخت ها در امتداد سواحل مکران نیاز به سرمایه گذاری و توسعه قابل توجهی دارد تا بتواند چنین مرکز اداری بزرگی را در خود جای دهد.
وی تصریح کرد: انتقال پایتخت از تهران به سواحل مکران نیز نیازمند توجه به پویایی های اجتماعی و یکپارچگی فرهنگی است. تهران نه فقط یک مرکز اداری و اقتصادی، بلکه یک مرکز فرهنگی و دانشگاهی با اهمیت تاریخی برای ایران معاصر است و انتقال پایتخت می تواند با مقاومت ساکنانی مواجه شود که به زندگی در تهران عادت کرده اند یا پیوندهای محکمی با فرهنگ و امکانات آن دارند.
استفاده از تجربیات دو کشور لرزه خیز برای انتقال پایتخت
این محقق حوزه مخاطرات با تکیه بر ضرورت اراده سیاسی در اجرای موفق چنین پروژه جاه طلبانه ای، خاطرنشان کرد: در صورتیکه از دهه شصت شمسی بحث هایی در مورد جابجایی پایتخت ایران وجود داشته است، اجرای واقعی آن به علت نبود انگیزه کافی در حاکمیت کلان، محدودیت های مالی، اینرسی بوروکراسی و احساسات عمومی با موانع مختلفی روبرو بوده است و در این حوزه تعهد و انگیزه دولت چهاردهم می تواند نقش حیاتی در تعیین این که آیا حرکت به سواحل مکران به واقعیت تبدیل خواهد شد یا خیر، مهمست.
وی اشاره کرد: برای توسعه پایتخت احتمالی در سواحل مکران می توانیم از مدل توسعه سواحل شیلی و ژاپن برمبنای تاب آوری در مقابل سوانح طبیعی استفاده کنیم؛ "شیلی" و "ژاپن" هر دو در امتداد "حلقه آتش" سواحل اقیانوس آرام قرار دارند؛ منطقه ای که با فعالیت لرزه ای بالا به علت فعل و انفعالات ورقه های زمین ساختی مشخص می شود. این موقعیت هر دو کشور را خصوصاً در مقابل زلزله و سونامی بسیار لطمه پذیر می کند.
بگفته این محقق، کشور شیلی زمینلرزه های مهمی را تجربه کرده است، زلزله هایی مانند زلزله ۲۰۱۰ Maule ماولی (با بزرگای ۸.۸ ) و ژاپن نیز با حوادث فاجعه باری مانند زمینلرزه توهوکو در سال ۲۰۱۱ به بزرگای ۹.۰ و بدنبال آن سونامی ویرانگر روبه رو شده است.
این استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی تصریح کرد: در شیلی بعد از زلزله های بزرگ، قوانین ساختمانی سخت گیرانه ای اجرائی شد که مستلزم طراحی سازه ها با درنظر گرفتن تاب آوری لرزه ای است. استفاده از مواد منعطف و مهارتهای مهندسی پیشرفته به ساختمان ها کمک می نماید تا در مقابل لرزش هنگام زلزله مقاومت کنند. زیرساخت های ساحلی همچون بنادر و پل ها نیز برای تحمل تکانه های لرزه ای طراحی شده اند.
وی افزود: ژاپن نیز به خاطر استانداردهای دقیق مهندسی زلزله شهرت دارد. ساختمان های این کشور با استفاده از فناوری های پیشرفته مانند سامانه های جداسازی سازه از پی ساخته می شوند که به سازه ها اجازه می دهد مستقل از حرکت زمین جابه جا شوند. دیوارهای حائل سونامی در امتداد ساحل برای کاهش اثر امواج ورودی تولید شده است.
توسعه بخشنامه ها برای زیرساخت تاب آور
زارع با اشاره به اینکه کشور شیلی در جواب زلزله های گذشته، قوانین ساختمانی سخت گیرانه ای را اجرا کرده است، اظهار داشت: این قوانین در امتداد افزایش انعطاف پذیری سازه در مقابل رویدادهای لرزه ای طراحی و اجرا شده اند. شیوه های ساخت و ساز این کشور بر طراحی های انعطاف پذیری تاکید دارند که می توانند امواج ضربه ای ناشی از زلزله را جذب و مستهلک کنند، به عنوان مثال، خیلی از ساختمان ها با بتن مسلح و قاب های فولادی برای مقاومت در مقابل لرزش ساخته می شوند.
وی افزود: ژاپن یکی از پیشرفته ترین قوانین ساختمانی تاب آوری در مقابل زلزله را در سطح جهان دارد؛ چونکه این کشور بعد از زلزله بزرگ کانتو در سال ۱۹۲۳، مقررات سخت گیرانه ای وضع کرد که برمبنای آن ساختمان ها باید با مصالح و مهارتهای خاصی طراحی شوند که به آنها اجازه می دهد بجای فروریختن در رویدادهای لرزه ای، تاب بخورند. نوآوری هایی مانند سیستم های جداسازی پایه که در آن ساختمان ها بر روی جداسازها و بلبرینگ های انعطاف پذیر قرار می گیرند، به یک روش معمول تبدیل گشته اند.
این استاد حوزه زلزله شناسی، افزود: برنامه ریزی شهری در مناطق ساحلی شیلی شامل ارزیابی ریسک مربوط به فعالیت لرزه ای و سونامی می شود و بر طبق این قوانین، انواع خاصی از توسعه در مناطق پرخطر، محدود شده است؛ همین طور دولت کمپین های آگاهی بخشی در مورد سوانح طبیعی را برای آموزش شهروندان در مورد اقدامات آمادگی ترویج می کند.
توسعه سامانه های هشدار پیش هنگام سونامی
وی با اشاره به اینکه در ژاپن مفهوم "شهرهای تاب آور در مقابل سوانح" با تمرکز بر ایجاد محیط های شهری بوسیله طراحی هوشمند سازگار با سوانح طبیعی مورد توجه است، اظهار داشت: سامانه جامع هشدار زلزله و سونامی جدید و مدرن ژاپن از سال ۲۰۰۷ افتتاح شد. بعد از زلزله و سونامی فاجعه بار توهوکو در سال ۲۰۱۱، ژاپن پدافند ساحلی گسترده ای همچون دیواره های دریایی بلندتر، موج شکن ها و دروازه های سونامی را که برای صیانت از مناطق کم ارتفاع در مقابل آبگرفتگی طراحی شده بودند، اجرا کرد.
زارع خاطرنشان کرد: در کشور شیلی سامانه هشدار سونامی گسترده به وجود آمده است که شامل ایستگاه های نظارتی در امتداد ساحل است و در کنار آن دولت تمرین های منظم و کمپین های آموزشی عمومی را انجام می دهد تا اطمینان حاصل کند که ساکنان هشدارها را دریافت می کنند و مسیرها و روش های تخلیه را درک می کنند.
وی اظهار داشت: ژاپن یک چارچوب ملی برای مدیریت سوانح به وجود آورده است که ارزیابی ریسک، برنامه ریزی واکنش اضطراری، استراتژی های بازیابی و ابتکارات آموزش عمومی را ادغام می کند. این چارچوب بر همکاری بین سازمان های دولتی در همه سطوح تاکید دارد. مانورهای منظم سوانح طبیعی در ژاپن برای اطمینان از آمادگی در مقابل زلزله و سونامی صورت می گیرد. این تمرین ها شامل تمرین رویه های تخلیه و درک پروتکلهای اضطراری توسط ساکنان محلی می شود.
بگفته این محقق، ژاپن بیشترین سرمایه گذاری را در عرصه پژوهش های مربوط به زلزله و توسعه و فناوری های پیش بینی سونامی در جهان دارد. استفاده از سنسورهای پیشرفته برای نظارت برخط و زمان واقعی ورقه های زمین ساختی و همین طور شبیه سازی کامپیوتری برای پیش بینی رفتار سونامی همچون این تحقیقات به حساب می آید.
استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی تصریح کرد: هر دو کشور ژاپن و شیلی توسعه بخشنامه های ساختمانی را در اولویت قرار داده اند که انعطاف پذیری سازه را افزایش می دهد؛ با این وجود، رویکرد ژاپن به علت تاکید بر راهکارهای مهندسی، از نظر فناوری پیشرفته تر است. همین طور مشارکت جامعه اهمیت بالای ی در هر دو کشور ایفا می کند. با این وجود، تاریخ گسترده ژاپن در مانورهای آمادگی در مقابل سوانح ممکنست در مقایسه با شیلی، فرهنگ آمادگی را بیشتر در بین شهروندانش ترویج کند. علاوه بر اینها کشور شیلی بر روی بهبود سامانه های هشدار پیش هنگام رویدادهای بعد از فاجعه مانند زلزله ماولی ۲۰۱۰ تمرکز دارد و ژاپن بطور مداوم سامانه های خودرا برمبنای پژوهش های مداوم در مورد فعالیتهای لرزه ای اصلاح می کند.
زارع اشاره کرد: بنابراین برای درس آموزی از توسعه مناطق ساحلی در شیلی و ژاپن باید به افزایش انعطاف پذیری در مقابل سوانح طبیعی مانند زلزله و سونامی بوسیله قوانین ساختمانی سخت گیرانه، راهکارهای مهندسی پیشرفته، برنامه های آمادگی جامعه، چارچوب های جامع مدیریت سوانح و کوشش های پژوهشی مداوم تمرکز نماییم. تمام این مباحث و نظرات من بر اساس این فرض است که «ساخت پایتخت جدید در ساحل مکران برمبنای یک برنامه مطالعاتی تفصیلی و جمع بندی کارشناسان و نخبگان به یک تصمیم و جمع بندی علمی مستدل تبدیل گشته است».
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب